10-Vjet Klubi "Drita"
tregojnë gjenitë ... për gjenitë
Viktor Hygo
Kur vdiq Balzaku
“Zotërinj, Europa është duke humbur një mendje të madhe… Ishte një gjeni”…
(20 maj 1799-18 gusht 1850)
Më 18 gusht 1850, ime shoqe, që kishte qenë po atë ditë të vizitonte zonjën Balzak, më tha se Balzaku ishte duke vdekur.
Para tetëmbëdhjetë muajve Balzaku ishte prekur nga hipertrofia në zemër. Pas revolucionit të shkurtit kishte shkuar në Rusi dhe ishte martuar (me konteshën Eva Hanska). Disa ditë para nisjes e takova në rrugë, që atëherë ankohej e merrte frymë me zhurmë. Në maj të vitit 1850 ishte kthyer në Francë, i martuar, i pasur me një këmbë në varr. Që kur erdhi i kishte këmbët të ënjtura. U mblodh një këshill prej katër mjekësh. Njëri prej tyre, Luisi, më gjashtë korrik më tha: “Nuk ka për të jetuar më gjatë se gjashtë javë!”. Kishte sëmundjen e Frederik Suljesë.
Më 18 gusht, kisha për darkë xhaxhain tim, Luigj Hygonë. U ngrita nga tavolina, e lashë xhaxhanë, mora një karrocë që të më çonte në rrugën “Fortynë,
Trokita. Ishte një hënë e qartë e veshur me ré. Udha ishte e shkretë. Nuk u përgjigj kush. Trokita përsëri. Dera u hap. Doli një grua me qiri: “Çfarë dëshironi zotëri?!”-Qante.
I thashë emrin tim. Më futi në sallonin e katit përdhes, ku, mbi një mbajtëse me këmbë përballë oxhakut, ishte busti madhështor i Balzakut, bërë nga Davidi. Një shandan rrëzëllente mbi një tavolinë, të kushtueshme, ovale, vendosur në mes të sallës, që kishte si këmbë gjashtë statujëza të zbukuruara me shije të përsosur...
Erdhi një grua tjetër dhe më tha: “Po vdes. Zonja është veçuar në dhomën e saj. Mjekët e kanë braktisur që dje. Ka një plagë në këmbën e majtë. Është gangrena. Mjekët nuk dinin ç’të bënin. Thoshin se sëmundja e zotërisë ishte një sëmundje të dhjamosuri. Është një shprehje që përdorin kur lëkura e mishi bëhen si punë dhjami… Muajin e fundit zotëria është përplasur pas një mobile të vjetër, lëkura i është hapur dhe gjithë lëngu i trupit i ka dalë jashtë. … Ka qenë Rui që e operoi. Dje kanë hequr aparatin. Plaga në vend që të qelbëzohej ishte e kuqe, e thatë dhe e përflakur. Atëherë kanë thënë: “Ka mbaruar!” Nuk u kthyen më mjekët. Kemi shkuar tek katër a pesë mjekë të tjerë, por pa dobi. Të gjithë na janë përgjigjur: “Nuk kemi ç’të bëjmë!”… Nata ka qenë e tmerrshme. Sot në mëngjes, në orën nëntë, zotëria nuk fliste më.. Zonja dërgoi të sillnin një prift. Prifti ka ardhur t’i bëjë zotërisë mirosjen e fundit. Zotëria ka bërë me shenjë se kuptonte. Pas një ore ka shtrënguar dorën e motrës, zonjës Syrvijë. Tani, prej njëmbëdhjetë orës, po lëshon grahma dhe nuk sheh më. Nuk ka për ta gjetur e nesërmja. Nëse më lejoni po kërkoj zonjushën Syrvijë e cila ende nuk ka rënë”…
Gruaja iku. Prita paksa. Shandani mezi ndriçonte mobilimin e shkëlqyer të sallës dhe kuadrot e mrekullueshme të Porbysit e të Holbajnit varur në mure. Busti I mermertë shquhej në atë gjysmë-terr, si hija e njeriut që ishte duke vdekur…
Zonja Syrvijë erdhi e m’i përsëriti të gjitha ato që më pat thënë gruaja. Kërkova ta shoh Balzakun.
Përshkuam një korridor, ngjitëm një palë shkallë shtruar me një rrugicë të kuqe dhe ngarkuar me sende arti, vazo, statuja, bufe të lyera… Një tjetër korridor, në të cilin hapej një derë. Dëgjova një grahmë të fortë dhe ogurzezë. Isha në dhomën e Balzakut.
Në mesin e dhomës ishte një krevat prej ahu, që kishte nga këmbët te koka rripa e çarçafë së gjëri, që të jepnin idenë e një pasjeje të varur për të lëkundur të sëmurin. Balzaku qëndronte në atë shtrat, me kokën mbështetur në një grumbull jastëkësh, të cilëve u ishin shtuar shilte damasku të kuq. Fytyrën e kishte mavi, gati të nxirë, kthyer në të djathtë, mjekrën lenë pas dore, flokët të prerë shkurt, syrin të hapur e të fiksuar në një pikë… Një plakë e shtëpisë dhe një shërbëtor qëndronin në të dyja anët e shtratit. Një shandan dridhej pas kreut të krevatit, mbi një tavolinë, një tjetër mbi një komodinë pranë derës. Një vazo argjendi ishte mbi tryezën e natës. Burri e gruaja heshtnin, dëgjonin atë që vdiste.
Llamba në krye të shtratit ndriçonte si tepër portretin e një djali të ri e buzagaz, të varur mbi oxhak.
Ngrita mbulesën dhe kapa dorën e Balzakut. Ishte mbuluar me djersë. E shtrëngova. Ai nuk iu përgjigj shtrëngimit.
Gjendesha po në atë dhomë ku kisha ardhur para një muaji. Atëherë ishte gazmor, plot shpresë, nuk dyshonte se do shërohej, e tregonte ënjtjen e tij duke qeshur. Patëm biseduar mjaft për politikë. Ai më qortonte për “demagogjinë” time. Ishte legjitimist. Më thoshte: “Si ke mundësi që të heqësh dorë, kaq lehtë, nga titulli i parit të Francës, më i bukuri pas atij të mbretit të Francës!” Më thoshte gjithashtu: “ Zotëroj shtëpinë Bozhon, pa kopshtin, por me stolin te kisha e vogël në qoshen e rrugës. Mbi shkallën time është një portë që të nxjerr në kishë. Një rrotullim çelësi dhe drejt e në meshë…”. Më kishte shoqëruar deri në fund të asaj shkalle, duke ecur me mundim, më kishte treguar portën dhe i pat thirrur të shoqes: “Hë de, çoje pak Hugonë të shohë të gjitha tablotë e mia!”
Infermieria më tha: “Do të vdesë në të gdhirë”.
Zbres përsëri duke mbajtur të ngulitur në mendje atë fytyrë të irnuar… Duke përshkuar sallën e pritjes pashë përsëri bustin e palëvizur, të patundur… E krahasova vdekjen me pavdekësinë.
Në të kthyer në shtëpi, ishte e diel, gjeta të më prisnin njerëz të ndryshëm, ndër të tjerët Riza Beu, i ngarkuar me punët e Turqisë; Navareti, poeti spanjoll dhe konti Arrivabehe, i mërguar italian.. U them atyre: “Zotërinj, Europa është duke humbur një mendje të madhe”.
Balzaku vdiq gjatë natës. Ish 51 vjeç. Varrimi u bë të mërkurën. Ai u meshua në kishën Bozhon… Shërbimi i përzishëm u krye në Sen-Filip dë Rul. Duke shoqëruar arkivolin mendoja se aty ishte pagëzuar vajza ime e dytë; nga ajo ditë nuk kisha shkelur më në atë kishë. Në kujtimet tona vdekja gjen menjëherë përballë lindjen. Ministri i Brendshëm Barok morri pjesë në varrim. Qëndronte në kishë, pranë meje e më jepte bisedë: “Ishte një njeri i njohur”. Unë iu përgjigja: “Ishte një gjeni!”
Vargani i përmotshëm përshkoi Parisin e mbërriti nga bulevardet në Për Lazhesë. Binin pika shiu, nga kisha gjer kur arritëm në varreza. Ishte një nga ato ditët kur duket se qielli derdh lot. E bëmë në këmbë të gjithë rrugën. Unë ecja në të djathtë, para arkivolit, duke kapur një nga lëndët e argjendta të tendës zbukuruese. Aleksandër Dyma, në anën tjetër.
Kur mbërritëm te vendi, që ishte lart mbi kodër, moria e njerëzve ishte e pafund. Rruga ishte e vështirë dhe e ngushtë, kuajt në ngjitje përballonin lodhje në të mbajturit e qerres dhe kjo i zbrapsi. Mund të isha shtypur. Njerëzit që ishin aty më tërhoqën shpejt nga krahu.
Arka e lëshuar në varr, ngjitur me të Sharl Nodiesë e të Kazimir Dalavinjës. Prifti tha lutjet e fundit dhe unë thashë disa fjalë. Ndërsa flisja, dielli po perëndonte. I gjithë Parisi m’u duk diku larg, në mjegullën e shkëlqyer të muzgut…
Honore dë Balzak
për konteshën
Eva Hanska
Një dashuri legjendare ajo Balzakut për konteshën e martuar polake, Hanska. Zgjati për 15 vjet pa u takuar dhe lindi e u mbajt vetëm nëpërmjet korrespondencës. Balzaku do të martohej me
Hanskën vetëm më 1850, pak muaj para vdekjes së tij.
"Engjëlli im i adhuruar. Jam bërë vërtet i luajtur nga mendtë nga dashuria për ty. Rri si budalla e s'bëj gjë tjetër veç mendoj për ty e, çdo përfytyrim më sjell pranë teje. Të kap, të shtrëngoj, të puth, të përkëdhel. Ti, je në zemrën time e unë ndjej aty praninë tënde delikate. O perëndi, unë zgjohem çdo mëngjes me mendimin që t'i them vetes: Hajt, nisu, shko të takosh engjëllin tënd. E pastaj, tërhiqem i shtrënguar nga dhjetëra pengesa e obligime. Është luftë e vërtetë kjo që ndodh brenda meje. Jo, kështu, s'rrohet!... Kjo që po ndodh, s'më ka bërë kurrë vaki... Ndjehem i përhumbur, i marrë e njëkohësisht i lumtur teksa përjetoj këtë ëndërr kaq delikate që, për mua ka vlerën e një mijë vjet jete. Jam vërtet në gjendje të tmerrshme. Në çdo qelizë, në çdo pore të trupit tim ndjej të jem i pushtuar, i përmbytur nga dashuria. Unë nuk jetoj adhuroj të bukur e magjike. Dje, gjithë darkën, po thosha me vete: Ajo është e imja. As engjëjt në parajsë s'janë aq të lumtur sa ç'isha unë mbrëmë!..."
Simbad Detari
No comments:
Post a Comment